اگر بخواهیم حافظه انسان را به چیزی تشبیه کنیم, بهترین گزینه, یک رود جاری است. ذهن انسان بر خلاف آنچه مردم تصور می کنند, کاملا فعال است و هیچ وقت مثل یک کارت مموری عمل نمی کند. در این مقاله بیشتر با روند یادگیری و فراموشی و راهکاری برای یادگیری بدون فراموشی می پردازیم.
حافظه ما چگونه کار می کند؟
نخستین چیزی که باید بدانیم و به آن توجه داشته باشیم, این است که حافظه ما جایی درون مغز, به نام کورتکس مغز قرار دارد؛ بنابراین هر آنچه در مورد حافظه بیان شود, مربوط به مغز بوده و باید بدانید که برای داشتن حافظه خوب, لازم است به سلامت خود اهمیت بیشتری دهید. به طور کلی, در یک تعریف ساده, می توان چنین گفت که حافظه, شامل همه اطلاعاتی است که در مغز ما شکل گرفته و وجود دارد. روانشناسان, حافظه انسان را به انواع مختلفی دسته بندی می کنند؛ در این متن, به برخی از آن ها اشاره می کنیم.
شکل 1_ روند جریان اطلاعات در انواع حافظه انسان
حافظه حسی: این نخستین مرحله در فرآیند طولانی یادگیری است؛ ورودی های این نوع حافظه, هر آنچه که توسط حواس پنجگانه مان دریافت می کنیم را تشکیل می دهد. هر آنچه که می بینیم, می شنویم, لمس می کنیم, می چشیم و یا می بوییم, به صورت اطلاعاتی وارد مغز ما شده و برای به خاطر سپردن آماده می شود.
می توان گفت که حافظه حسی, دروازه ورود به دنیای حافظه ماست.
حافظه کوتاه مدت: در این نوع حافظه, پس از آن که چیزی را دیدیم یا شنیدیم و یا ... به طور موقت, به خاطر می سپاریم. این حافظه آنطور که در تعریف ها آمده, مدت زمان بین 20 تا 30 ثانیه اطلاعات را نگهداری می کند.
حافظه بلند مدت: همانطور که از نام آن نیز می توان فهمید, این حافظه برای مدت طولانی اطلاعات را ذخیره و نگهداری می کند؛ پس از آنکه چیزی را توسط حافظه حسی درک کردیم و توسط حافظه کوتاه مدتمان آن را برای تحلیل بیشتر نگهداری کردیم, نوبت به حافظه بلند مدت می رسد.
در روانشناسی, فروید اعتقاد دارد که حافظه کوتاه مدت, همان خودآگاه ما و حافظه بلند مدت, ناخودآگاه ما را ساخنه است.
یادگیری چگونه اتفاق می افتد؟
در علم روانشناسی, روش های مختلفی برای یادگیری مطرح شده است. از جمله آن ها می توان به انواع شرطی سازی ها اشاره کرد. به طور کلی در فرآیند یادگیری, فرد می فهمد که یک اتفاق می تواند چه پیامد هایی داشته باشد. برای مثال, در آزمایشی که پاولوف انجام داد و همه شما آن را شنیده اید؛ سگ می فهمد که صدای زنگوله, پیامدی به دنبال دارد و آن دریافت غذا است؛ پس این سگ یاد می گیرد که هر وقت صدای زنگ را شنید, حتما غذایی در کار است؛ پس باید خودش را برای خوردن غذا آماده کند.
شکل 2_ حفظ کردن جدول ضرب نمونه ای از یادگیری
یک مثال که همه شما آن را درک کرده اید جدول ضرب است. بلافاصله با شنیدین عبارت دو دو تا, سریعا ذهن شما عبارت چهار تا را تداعی می کند. در این مثال, شما فهمیده اید که حاصل ضرب دو در دو, همیشه مساوی چهار است؛ و این به عنوان یک دستورالعمل در ذهن شما نقش بسته است.
برای اینکه چیزی در ذهن شما نقش ببند و یا به عبارت دیگر, آن را به حافظه تان بسپارید, لازم است تا اولا با حواس پنجگانه تان آن را درک کنید, سپس به آن توجه کنید تا وارد حافظه کوتاه مدت تان شود, آنگاه آن را با یک موضوع دیگر یا یک حس دیگر یا ... ترکیب کنید تا به حافظه بلند مدتتان وارد شود. در نهایت برای عدم فراموشی, لازم است تا در زمان های مشخصی, آن را یادآوری کنید تا برای همیشه در ذهن شما بماند.
برای مثال, وقتی قصد دارید یک لغت زبان انگلیسی را یاد بگیرید, روش عادی و معمول این است که مثل 90 درصد مردم, آن واژه و معنایش را مدام تکرار کنید تا حفظش کنید. اما در یک روش بهتر, می توانید از آن کلمه یک مفهوم ذهنی بسازید, سپس آن مفهوم را به کلمه وصل کنید تا به راحتی در ذهن شما بنشیند.
فراموشی چگونه اتفاق می افتد؟
فراموشی در یک تعریف کلی, یعنی عدم توانایی در به خاطر آوردن یک موضوع خاص؛ اما فراموشی چگونه اتفاق می افتد؟
فراموشی می تواند به دلیل شرایط مختلف جسمانی, محیطی و یا طبیعی رخ دهد. برخی از بیماری ها مانند پارکینسون, آلزایمر و ... باعث بروز فراموشی می شود؛ گاهی اوقات به علت شرایط محیطی, شخص دچار فراموشی موقت می شود. برای مثال, زمانی که شدیدا استرس دارید یا زمانی که از خواب بیدار می شوید, برای چند ثانیه ممکن است برخی چیز ها را به خاطر نیاورید؛ اما این شکل های فراموشی در اینجا مورد بحث ما نیست.
شکل 3_ فراموشی در گذر زمان, یک فرآیند طبیعی است
آنچه برای بحث ما اهمیت دارد, فراموشی طبیعی است که در گذر زمان رخ می دهد؛ همه ما تجربه این را داریم که در گذر زمان, مطالبی که آموخته ایم را فراموش کردیم. کدام یک از شما یادش می آید که مهمترین رود های استان فارس کدامند؟
این دقیقا چیزی است که ما به آن می پردازیم و درباره رفع آن صحبت می کنیم. راستی چگونه فراموشی را از بین ببریم و حافظه مان را هم تقویت کنیم؟
بهترین عمل برای جلوگیری از فراموشی, خوب یاد گرفتن است. این که به شیوه صحیح, مطلبی را یاد بگیریم و بعد به شیوه صحیح, برای حفظ آن تلاش کنیم, به ماندگاری مطالب در ذهن کمک می کند؛ بهترین راهکار برای یادگیری و نگهداری از مطالب, روشی است که اخیرا در دانشگاه هاروارد معرفی شده است. در این روش, ما 8 مرحله را, برای یادگیری بدون فراموشی طی می کنیم. این 8 محله به صورت زیر, معرفی شده است:
نگاه اجمالی به متن: نگاه کنید که متن چند صفحه است؛ چه نمودار ها و چه شکل هایی دارد و ...
بررسی اولیه : کتاب را ورق بزنید و فقط تیتر ها را بخوانید؛ سری به سوالات آخر متن بزنید و نتایج و دستاورد های پایان متن را هم نگاهی بیندازید.
سوال کردن: وقتی تیتر ها را دیدید, برای خود سوال طرح کنید. مثلا, این متن قرار است حاوی چه نکاتی باشد؟ چه مساله هایی با دانستن مباحث این متن حل می شود؟ و ...
خواندن متن: در این مرحله است که برای اولین بار, متن را از اول تا آخر می خوانیم و همه نکات را یادداشت می کنیم.
بازنگری: در این مرحله, همه آنچه را که به صورت خلاصه نویسی و نکته برداری نوشته ایم را مرور می کنیم. و بررسی می کنیم که آیا به سوالاتمان پاسخ داده ایم یا نه. اگر فکر می کنید به سوالاتی که نوشته بودید پاسخ داده نشده, لازم است مجددا متن را بخوانید.
برای یادآوری مطالب یک الگوی ذهنی ایجاد کنید: آن طور که مرسوم است, به این الگوی ذهنی, نقشه ذهنی هم گفته می شود. باید با نقشه های ذهنی آشنا شوید تا بتوانید در کمترین زمان, مطالب را مجددا مرور کنید و برای همیشه از فراموش شدن آن ها جلوگیری کنید.
تفکر کرده و خود را امتحان کنید: در این مرحله با طراحی مجدد سوالات, یا ایجاد سوالات جدید و یا تمرین کردن نقشه ذهنی, بدون این که به متن نگاه کنید, می توانید مطالب را عمیق تر یاد گرفته و برای همیشه در ذهن خود تثبیت کنید.
مرور: شما نیاز دارید تا در زمان های مشخصی, آنچه آموخته اید را مجدد مرور کنید تا احتمال فراموش کردن آن ها را کاهش دهید.
با مراجعه به نمودار ابینگهاوس می توانید زمان های طلایی مرور را مشخص کرده و طبق یک جدول زمان بندی, برای خودتان زمان های مرور را برنامه ریزی کنید.
ما در مجموعه پارس آموزان با داشتن بیشترین رتبه های برتر کنکور سال های گذشته, به شما کمک می کنیم تا به بهترین نسخه خودتان تبدیل شوید؛ کنکور و نتیجه گرفتن از آن دیگر رویا نیست.