خلاصه نویسی یکی از کارآمد ترین روش ها برای یادگیری بدون فراموشی است؛ دانش آموز با خلاصه کردن یک متن بلند می تواند در زمان و انرژی که برای یادگیری آن صرف می کند صرفه جویی کرده و بعدا آن ها را راحت تر به یاد آورد. خلاصه نویسی, موثر ترین روش برای یادگیری و مطالعه مجدد یک متن است.
خلاصه نویسی چیست؟
در یک تعریف لغوی از کلمه خلاصه چنین آمده که, خلاصه کردن یعنی کوتاه کردن, یعنی پیراستن و کم کردن. حالا خلاصه نویسی را می توان کوتاه کردن و پیراستن متن دانست؛ به طو کلی در یک تعریف ابتدایی می توان گفت که خلاصه نویسی یعنی یک متن بزرگ را, بدون این که محتوایش دچار تغییرات محسوس شود, به متن کوچکتری
تبدیل کردن. در واقع خلاصه کردن یعنی این که از قسمت های غیر مهم متن عبور کرده و فقط قسمت های مهم و تاثیر گذار آن را بیان کنیم.
چرا خلاصه نویسی؟
شما به عنوان یک دانش آموز یا دانشجو, با کتاب های دویست و چند صفحه تا هفتصد و چند صفحه ای کار کرده اید؛ خواندن کل کتاب برای بار اول کاملا منطقی است؛ چون باید به موضوع اشراف پیدا کنیم. اما آیا برای بار دوم هم می توان همینقدر وقت صرف کرد و همه کتاب را برای امتحان, کنفرانس دادن و ... دوباره صفحه به صفحه ورق
زد و مرور کرد؟ قطعا نه.
با خلاصه نویسی نیاز نیست کتاب هایتان را چند بار بخوانید
البته هستند کسانی که وقت می گذارند و یک بار دیگر کل متن را مطالعه می کنند؛ اما این کار هوشمندانه ای نیست. چون همه متن, حاوی جملاتی که باید آن ها را بلد بود نیست و فقط برخی جملات را لازم است که به طور کامل بدانیم و یاد گرفته باشیم. خیلی از جا های یک متن, نویسنده به بحث های حاشیه ای پرداخته و خواندن دوباره آن ها
هیچ لطفی ندارد.
بنابراین باید سیستمی داشته باشیم تا نکات مهم متن را استخراج کرده و برای مرور هایمان فقط به سراغ همان نکات مهم برویم و از مطالعه طولانی نکات غیر لازم اجتناب کنیم؛ تا هم در وقت, و هم در انرژی صرفه جویی کرده و البته نتایج بهتر را در زمان کوتاه تری به دست آوریم.
یک خلاصه خوب چگونه است؟
برای یک خلاصه خوب, نکاتی وجود دارد که اگر رعایت شود, آن خلاصه را کارآمد می کند. ابتدا لازم است با آن ها آشنا شویم و سپس یاد بگیریم که هر یک را چگونه استفاده کنیم.
یک خلاصه خوب, نه خیلی کوتاه و نه خیلی بلند است؛ فرض کنید که می خواهیم یک متن ده صفحه ای را خلاصه نویسی کنیم؛ اگر خلاصه ما بیش از شش صفحه باشد, یعنی ما کار خاصی انجام نداده ایم؛ مگر این که آن ده صفحه پر از نکات بسیار مهم باشد که نتوانیم آن ها را نادیده بگیریم و مجبور باشیم در خلاصه مان از آن ها استفاده کنیم.
از طرف دیگر, اگر خلاصه ما کمتر از سه صفحه باشد, احتمالا برخی از نکات را نادیده گرفته ایم و این به یادگیری ما ضربه می زند؛ مگر اینکه متن حاوی تعداد کمی نکته مهم باشد؛ یا ما آنقدر به خلاصه نویسی اشراف داشته باشیم که توانسته ایم یک متن ده صفحه ای را تنها در سه صفحه خلاصه کنیم. پس توجه کنید که خلاصه شما نباید خیلی
کم یا خیلی زیاد باشد. اگر چنین بود, لازم است نکاتی را که در متن دارید, یک بار دیگر با آنچه در خلاصه تان آورده اید مقایسه کنید.
یک خلاصه خوب حاوی همه نکات قرمز است: اگر نکات مهم و کلیدی یک متن را به سه دسته سبز و زرد و قرمز تقسیم بندی کنیم, که نکات سبز کمترین اهمیت و نکات قرمز, مهمترین و کلیدی ترین نکات آن متن باشند؛ یک خلاصه خوب باید شامل همه نکات قرمز, تعداد زیادی از نکات زرد و برخی نکات سبز باشد.
به هنگام مطالعه نکات قرمز را علامت گذاری کنید
یک خلاصه خوب, مخصوص خود شما نوشته شده است: برخی از دانش آموزان هستند که به هنگام خلاصه کردن یک متن درسی, آن را برای خودشان نمی نویسند؛ به این معنی که اگر خلاصه آن ها را به یک معلم تحویل دهید, نمره خوبی می گیرد؛ اما به درد خود او نمی خورد.
همه ما برای این که مطالب را یاد بگیریم, به برخی نکات بیشتر از برخی نکات دیگر توجه می کنیم. مثلا یکی, بیشتر به معادلات توجه می کند و با فهمیدن آن ها مطلب را یاد می گیرد؛ اما شخص دیگری با خواندن توضیحات مطلب را می فهمد و نمی تواند به خوبی با معادلات ریاضی که نوشته شده ارتباط برقرار کند. توجه داشته باشید که این خلاصه فقط برای شماست؛ پس آن را برای خودتان شخصی سازی کنید.
چگونه خلاصه نویسی کنیم ؟
برای نوشتن یک خلاصه خوب, راه های متفاوتی وجود دارد که در اینجا به 3 روش اشاره می کنیم:
خلاصه نویسی به روش همزمانی: در این روش, شما همزمان با این که متن را می خوانید, یک کاغذ و قلم نیز دارید و مهم ترین نکاتی را که مطالعه می کنید در همان زمان یادداشت می کنید. در این روش, باید کنار برخی نکات که نیاز به توضیحات بیشتری دارند, شماره صفحه مربوطه اش را یادداشت کنید, تا در صورت نیاز به متن اصلی, بتوانید به راحتی آن قسمت از متن را پیدا کنید.
برای خلاصه نویسی به شیوه همزمان, یک کاغذ یا دفتر کنار خود داشته باشید
توجه داشته باشید؛ اگر از آن دسته دانش آموزانی هستید که باید حتما, چند بار متن را بخوانید تا آن را یاد بگیرید, این روش را اصلا توصیه نمی کنم؛ اما اگر از آن دسته دانش آموزان هستید که با یک بار خواندن متن, آن را یاد می گیرید, این روش موثر ترین روش برای شماست.
خلاصه نویسی به روش فاصله زمانی کوتاه: برخی از دانش آموزان نیاز دارند تا پس از مطالعه یک درس, مدتی را به تحلیل آن بپردازند تا بتوانند همه قسمت هایش را یاد بگیرند؛ این افراد بهتر است که به هنگام مطالعه, با یک مداد, زیر قسمت های مهم خط بکشند و مطالعه متن را تمام کنند. سپس دفعه بعد, فقط همین نکات را مطالعه کنند و سپس به خلاصه نویسی اقدام کنند.
خلاصه نویسی به روش فاصله زمانی طولانی: این روش مخصوص آن دسته از دانش آموزانی است, که باید چند بار و با فاصله زمانی, مطلبی را بخوانند تا یاد بگیرند؛ برای این دسته از افراد, پیشنهاد می شود که ابتدا یک بار متن را بخوانند و هیچ نکته ای یادداشت نکنند؛ سپس برای بار دوم مطلب را بخوانند و این بار زیر نکات مهم آن خط بکشند؛ آنگاه, هنگامی که برای بار سوم این مطلب را می خوانند, فقط همین نکات را خوانده و آن موقع خلاصه نویسی کنند.
آنچه باید در یک خلاصه نویسی رعایت کنید تا بهتر نتیجه بگیرید:
خلاصه نویسی را با رنگ و شکل همراه کنید, تا بهتر آن را به خاطر بیاورید.
در نوشتن خلاصه, نظم را رعایت کنید و از شلخته نویسی و در هم نویسی خودداری کنید.
به منظور یادآوری بهتر متن, برای هر قسمت, یک علامت مهم داشته باشید. برای مثال, می توانید برای قسمت هایی که معادلات دارید, از یک رنگ به خصوص استفاده کنید و ...
بهترین راه خلاصه کردن متن ها, استفاده از نقشه های ذهنی است؛ آن را بیاموزید.
سعی کنید تا خلاصه هایتان را با دوستانتان به اشتراک بگذارید, تا کاستی های خلاصه هایتان کمتر شود.
برای کوتاه کردن خلاصه هایتان و همچنین افزایش میزان یادگیری, می توانید به جای برخی از کلمات, از شکل های ساده استفاده کنید. برای مثال, به جای کلمه بیشتر, از یک فلش رو به بالا و به جای کلمه کمتر, از یک فلش رو به پایین استفاده کنید.
در پایان به خاطر داشته باشید که ذهن انسان برای یادگیری نیازمند داشتن سرنخ های مختلف است؛ شما با استفاده از علامت ها, منظم نوشتن, استفاده از رنگ ها و ... به ذهنتان کمک می کنید, مطالب را سریع تر یاد گرفته و بعدا راحت تر به خاطر آورد.